İdrar yolu enfeksiyonu nedir?
İdrar yolu enfeksiyonu, idrar yollarının herhangi bir bölgesinin başta bakteriler olmak üzere zararlı bir mikroorganizma tarafından istila edilmesidir. İdrar yolları çeşitli organlardan oluşmaktadır; idrarı oluşturan böbrekler, bu idrarı idrar kesesine taşıyan iki adet üreter, idrarı içerisinde biriktiren idrar kesesi (mesane) ve idrarın vücuttan dışarı atılmasını sağlayan kanal olan üretra.
Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu sıktır ve önemli bir sağlık sorunudur.
Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu sıktır. Üst solunum yolu enfeksiyonlarından sonra çocuklarda görülen enfeksiyon kaynaklı ateşin ikinci sıradaki nedenidir. Cinsiyet idrar yolu enfeksiyonu görülme sıklığı açısından belirleyicidir. Hayatın ilk bir yılında erkek çocuklarında daha sık görülmektedir. Ancak idrar yollarında idrar akışının bozulduğu yapısal bir durum ve sünnetsiz olmak erkek çocuklarında idrar yolu enfeksiyonu riskini her yaşta katbekat arttırmaktadır. Bir yaşından sonra idrar yolu enfeksiyonu kız cinsiyette daha sık görülmektedir. Bunun sebebi ise kız cinsiyette üretranın daha kısa olması ve idrar yaptığımız açıklık ile dışkı yaptığımız açıklığın birbirine daha yakın olmasıdır.
İdrar yolu enfeksiyonu nasıl oluşmaktadır?
İdrar normal şartlar altında herhangi bir mikroorganizma içermemektedir yani sterildir. İdrar yollarının büyük bir kısmında enfeksiyona neden olan mikroorganizma üretradan giriş yaparak yukarı doğru hareket etmektedir. Daha sonrasında mikroorganizma bir bölgeye tutunup çoğalmaktadır. Bu yolla enfeksiyonlara koli basili (Escherichia coli) başlıca olmak üzere bağırsaklarımızda bulunan bakteriler neden olmaktadırlar. Çok az bir hasta grubunda, özellikle ciddi hastalığı olan ve/veya hastanede yatmakta olanlarda, enfeksiyona neden olan mikroorganizma kan yolu ile idrar yollarına ulaşabilmektedir. İdrarın hiçbir engel ile karşılaşmadan akarak vücuttan uzaklaştırılması idrar yolu enfeksiyonundan korunmada çok önemli faktördür. İdrar yollarında idrar akışını bozan her türlü durum (idrar yollarında yapışıklıklar, üriner sistem taşı, işeme bozuklukları, kabızlık, bitik,..) bu mikroorganizmaların daha kolay idrar yolu enfeksiyonuna yol açmasına neden olur. Enfeksiyona yol açan bakterinin böbreklere ve/veya üreterlere ulaşması ile üst idrar yolu enfeksiyonu; idrar kesesi (mesane) (sistit) veya üretrada kalması durumunda alt idrar yolu enfeksiyonu şeklinde sınıflandırılmaktadır. Bu bölgesel sınıflama hastalığın ciddiyeti ve sonrasındaki takibinde çok önemlidir.
İdrar yolu enfeksiyonu semptomları nelerdir?
İdrar yolu enfeksiyonu semptomları kendini ifade edemeyen çocuklarda (genellikle 2 yaşından küçük çocuklar) çok siliktir. Bu durum hastalığın tanısının konulması ve tedavisinin başlatılmasında gecikmelere neden olabilmektedir. Bu semptomlar birçok hastalıkta görülebilecek olan;
• Ateş
• Kusma
• Halsizlik
• Huzursuzluk
• Beslenmede zorluk (iştahsızlık)
• Bebeğin kilo alamaması
• Yenidoğan bebeklerde sarılığın uzamasıdır.
Kendini ifade edebilen çocuklarda idrar yolu enfeksiyonuna daha özel şikayetler olan:
• İdrar yaparken ağrı/yanma
• İdrar yapma sıklığında artış
• Çocukta yeni başlayan idrar kaçırma
• Karın ağrısı
• Böğür ağrısı
• İdrarda kötü koku
• İdrarda kan görülmesi
• İdrar renginin bulanıklaşması görülmektedir.
İdrar yolu enfeksiyonu tanısı semptomlar, muayene bulguları ve idrar tahlilleri ile konulmaktadır.
İdrar yolu enfeksiyonu tanısının konulmasında idrar tahlilleri olan daldırma çubuğu ile idrar testi ve idrar kültürü işleminin aynı anda yapılması çok önemlidir. Küçük çocuklarda bu testler için idrar örneği elde etmek zordur. Bu nedenle çocuklarda idrar örneği elde etmek için kullanılan yol poşet yöntemidir. İdrar poşeti ile elde edilen örnek idrar daldırma çubuğu ve mikroskopisi için uygundur. İdrar poşeti cilde temas etmektedir. Bu durumda idrar örneğine ciltten veya gözle görülemeyecek kadar küçük dışkı partiküllerinden bulaş olmakta ve kültür işleminin sonucunu etkilemektedir. Sonuçta idrar kültürü tetkiki sonucu geçerliliğini yitirmektedir. Amerikan Pediatri Akademisi, poşet ile alınan idrar kültüründe saptanan pozitif sonuçların dikkate alınmaması gerektiğini belirtmektedir. Kendini ifade eden çocuklarda idrar kültürü örneği orta akım yöntemi olarak tarif edilen hasta idrar yaparken işemenin ortasında idrar örneğinin bir yere temas etmeden alınması şeklinde olabilir. Kendini ifade edemeyen çocuklarda kateter olarak isimlendirilen plastikten veya silikondan yapılmış yumuşak ince borular (sonda) ile idrar kesesinden örnek alınabilmektedir. Diğer bir yöntem ise ultrason eşliğinde çok ince bir iğne ile cilt üzerinden idrar kesesine girilerek idrar örneği alınması olan suprapubik aspirasyon yöntemidir.
Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu uygun antibiyotikler ile etkin bir şekilde tedavi edilebilmektedir.
Çocuğunuzda idrar yolu enfeksiyonu varlığında çocuğun ve hastalığın özelliklerine göre uygun seçilecek antibiyotik ilaçlar ile etkili bir şekilde tedavi edilebilir. Uygun tedavinin başlanmasından sonra ki 24 – 48 saat içerisinde yakınmalarda gerileme görülmektedir. Üst üriner sistem enfeksiyonu için önerilen tedavisi süresi 7-10 gün iken alt üriner sistem enfeksiyonunda bu süre 3 gün olarak belirtilmektedir. Çocuğunuzun şikayetleri geçmiş olsa bile önerilen tedavi süresinin tamamlanması çok önemlidir. Tedavi yolu hekim tarafından çocuğun durumuna göre belirlenmektedir. Çocuklarda verilecek tedavi sıklıkla ağızdan ilaç (şurup, vb.) almak şeklinde olmaktadır. Diğer tedavi yolları olan hastanın damar içine veya kas içine ilacın iğne aracılığı ile uygulanmasıdır ve daha az olarak tercih edilmektedir. Ayrıca, çocuğun 3 aydan küçük bebek olması, ciddi hastalık bulgularının olması, ağızdan beslenememe/kusma ve idrar yollarında bilenen yapısal bozukluk olması gibi durumlarda hastaların hastaneye yatırılarak gözetim altında tedavileri verilebilmektedir.
Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu tekrar edebilir.
İdrar yolu enfeksiyonu geçiren çocukların küçük bir kısmında idrar yolu enfeksiyonu tekrar edebilmektedir. Tekrarlar sıklıkla ilk enfeksiyon sonrasındaki erken dönemde görülmektedir. Bu durum idrar yolu enfeksiyonu sonrasında düzenli kontrolleri önemli kılmaktadır. Ayrıca idrar yolu enfeksiyonu tekrarları hastanın idrar yollarının daha ayrıntılı değerlendirilmesi açısından gerekçe oluşturmaktadır.
Çocukluk çağında özellikle ateşli idrar yolu enfeksiyonu geçiren hastaların idrar yolları ultrason aracılığı ile değerlendirilmelidir.
Ultrason, ses dalgaları aracılığı ile organların görülebilmesine olanak sağlayan bir teknolojidir. Ses dalgaları aracılığı ile işlem gerçekleştiği için vücuda bir zararı yoktur. Başlıca ateşli ve/veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu geçiren çocukların idrar yollarının ultrason ile değerlendirilmesi önerilmektedir. Ayrıca çok küçük bebeklerin, idrar yolu enfeksiyonu nedeni ile başlanan antibiyotik tedavisine yeterli yanıt vermeyen çocukların, idrar miktarında ve akımında azalma olan hastaların, muayene esnasında tansiyon yüksekliği saptanan çocukların ve karın muayenesinde kitleden veya büyümüş mesaneden şüphelenilmesi durumlarında da hastaların idrar yolları ivedilikle ultrason aracılığı ile değerlendirilmelidir.
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu çocuklarda böbreklerin zarar görme olasılığını arttırdığı için çok önemlidir. Çocukluk çağında vezikoüreteral reflü olarak tanımlanan idrarın işeme esnasında mesaneden geriye böbreklere doğru kaçışı durumu tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonunun başlıca nedenleri arasındadır. Bu bozukluğun tanınması işeme sistoüretra grafisi (MSUG/VCUG) ile idrar kesesine sonda aracılığı ile ilaç verilerek röntgen filmleri çekilmesi yöntemi ile olmaktadır. Vezikoüreteral reflü tanısı konulduğunda uygun şekilde koruyucu (düşük doz) antibiyotiklerin sürekli verilmesi idrar yolu enfeksiyonu sıklığını azaltmaktadır. Bu hastalar çocuk nefrolojisi ve çocuk cerrahisi/ürolojisi uzmanları tarafından ortak olarak takip edilmelidir.
Ateşli idrar yolu enfeksiyonu ve/veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları sonrasında böbreklerde kalıcı hasar gelişebilmektedir. Sintigrafik görüntüleme yöntemleri ile böbrekler değerlendirilebilmektedir.
Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonu sıklığı gerekli önlemler alınarak azaltılabilir.
Çocukluk çağında idrar yolu enfeksiyonu sıklığı gerekli önlemler alınarak belirgin olarak azaltılabilmektedir. Bu önlemler;
• Bebeklerin yaşamın ilk 6 ayında anne sütü ile beslenmesi (Çocukların bağışıklık sistemini güçlendirmektedir)
• Bebeklerin alt temizliklerinin önden arkaya doğru yapılması ve her seferinde tek temizlik bezi/mendili kullanılması
• Yeterli su tüketimi (Gün içerisinde 3 – 5 kez idrar yapılmasını sağlayacak şekilde)
• Pamuklu iç çamaşırlarının tercih edilmesi ve günlük değiştirilmesi
• Küvet, havuz gibi durağan sularda yıkanılması ve yüzülmesinden kaçınılması
• Kabızlığın önlenmesi şeklinde sıralanabilir.